Ndalimi për të takuar Kadarenë vinte nga Enver Hoxha
Rrëfimi i Bashkim Shehut për jetën në diktaturë
Xhelozia e fëmijëve të diktatorit ndaj lidhjeve me familjen e shkrimtarit
Dakord, - i thashë, kështu po. Tani të kuptoj! Por njëhapshëm ai u pendua për çiltërsinë e tij të tepruar. E kisha shkelur, pra. Sapo më kishte bërë një lëshim të vogël, i kisha shkelur rregullat e lojës se tij. Gjithçka duhej të merrej me mend, prej fjalësh të veçanta, asgjë nuk mund të thuhej sadopak shkoqur, kjo ishte loja e pushtetit dhe kjo kishte gjuhën e saj të veçantë. Gjuhë ortakesh në bëma të fshehta dhe të kobshme
Pasi i ati e kishte ndaluar të dilte natën vonë dhe të takohej me Ismail Kadarenë, bashkë me Marjetën, Bashkim Shehu shkoi drejt e te shtëpia e shkrimtarit. I rrëfeu për bisedën me të atin, me frikën se përgjohej. Ismaili fillimisht e priti me buzëqeshje, por pastaj u ndie i fyer prej akuzave të Mehmet Shehut, sipas të cilave ai synonte të lidhej me udhëheqësit e lartë. Në librin e tij, të botuar 20 vjet më parë, “Vjeshta e ankthit”, Bashkim Shehu rrëfen për vjeshtën e fundit të atit, por edhe të gjithë familjes Shehu, si njerëz të lirë. Ndoshta me naivitet ai e pjesëtarë të tjerë të familjes (ndoshta jo Mehmeti), mendonin se me prishjen e fejesës së Skënderit me Silvën dhe ca takimeve të njëpasnjëshme me Enver Hoxhën, gjithçka ishte rregulluar dhe kthyer normalitetit. Mehmet Shehu u bënte moral djemve për mënyrën se si duhej të silleshin e me kë duhej të rrinin. Një ndër ata që duhej të evitonin ishte pikërisht shkrimtari Ismail Kadare, që, sipas Mehmet Shehut, synonte të mbërrinte te “sekretet shtetërore”. Me një përkujdesje prindërore dhe me shpresën se gjithçka do të rregullohej, në një tjetër bisedë atë-bir, Mehmeti i thotë Bashkimit që të mos dilte kafeneve për nja 6 muaj, pasi kështu ishte më mirë. I biri do ta kishte dëgjuar, nëse gjërat nuk do të kishin shkuar, ashtu si tashmë është e njohur. Ky rrëfim risillet pas botimit të shënimeve të Ditarit të Enver Hoxhës, ku tregonte mbi historinë e fejesës.
Rrëfimi në vetën e parë
BASHKIM SHEHU: U ngritëm të dy dhe dolëm në bulevardin pothuajse të zbrazët në atë orë të mbasdrekës. Zbrazëtia e tij sikur na e bënte më të thekshme atë shije të përzier trishtimi dhe ankthi që po ndanim me njëri-tjetrin.
-Kisha edhe dika tjetër, - i thashë Marjetës, teksa çapiteshim ashtu shpirtvrare përkrah. Qëndrova dhe zura t’i tregoja çka më pat thëne babai për informacionin që kishte pasur për takimin e saj me një të huaj nga të ambasadave te Iokali mbi kodrat e liqenit. Ajo m'u përgjigj se s'ishte e vërtetë, siç e prisja dhe siç m'u duk e besueshme. Kurse thëniet për takimet e tjera me të huajt as që ia zura ngoje: ato ishin fare të papërcaktuara dhe do të më vinin kësisoj në rolin e atij lloj bashkëshorti që unë nuk e honepsja dot. Ismailin me Elenën i gjetëm zgjuar. -Kam dika për t'ju thënë... Ata na pritën në sallon, që të uleshim e të rrinim aty, por unë u shtanga një grime, i kapërthyer nga një dyshim i beftë dhe i herahershëm, që shpesh më zgjohej përpara ndonjë bisedë që s'duhej ta merrte vesh askush. -Dalim në ballkon, - u thashë, duke bëre me gisht një rreth në ajër, për nga tavani, me çka kuptohej, mes nesh, prania e aparaturave të përgjimit. Dolëm që të katërt dhe u ulëm galiç pranë e pranë. -He, - tha Ismaili, me një buzëqeshje të shkujdesur dhe duke ndërruar shpejt e shpejt syzet e bardha me syzet e errëta, meqë kishim dalë në një vend më me dritë. -Diçka kanë me ty, - i thashë, duke e pasur të vështir për të gjetur fjalët. -Me mua? - u habit Ismaili, - Por... -E di, e di se ç’do të thuash, por telashet tona morën fund, fejesa tani i përket së kaluarës... Kurse me ty është serioze. -(Çfarë? -As unë nuk di gjë të saktë, - thashë, duke e kapërdirë me zor - megjithatë sikur e kam ndier këto ditë... nga një bisedë me babanë. -Keni biseduar për mua? tha ai. - Këto ditë? Ishte fare i qetë dhe dëgjonte me njëfarë kureshtjeje, madje dukej sikur po zbavitej nga biseda. Elena, më e vëmendshme, vështronte sa nga Marjeta, sa nga unë. -Babai na ndaloi rreptësisht t'ju takojmë, - tha Marjeta. - Ketë radhë vendimi është i formës së prerë, - shtova unë.
Diktatori e donte shkrimtarin për vete
-Hm, - ia bëri Ismaili, mendueshëm, - kjo është e kuptueshme. Ta kam thënë prej kohesh që nuk duhet të vish më këtu. Më së shumti na e kishte lënë ta nënkuptonim, por njëherë ma kishte thënë edhe troç. Ngaqë dy-tre vitet e fundit, disa herë, babai më kishte porositur t'i largohesha Kadaresë, po pa ndonjëfarë shpjegimi për të qenë, aq sa dhe dukej se as vete nuk qe i bindur në atë që thoshte. Ndaj dhe ne e merrnim me mend se ishte tjetërkush që po ia kërkonte një gjë të tillë, dhe ky tjetërkush ishte Enver Hoxha. Ismaili e shpjegonte të gjithë këtë pjesërisht me një farë smire të fëmijëve të Enver Hoxhës ndaj nesh dhe pjesërisht me dyshimin e vetë diktatorit, duke e parë, ky afrimin tim me Ismailin, si një përçapje të pasardhësit të pritshëm për të afruar kah vetja shkrimtarin e dëgjuar, edhe për kredi politike që do të mund të investohej në të ardhmen, edhe duke qenë, ky i fundit njeriu që kishte fuqinë t'ia përjetësonte emrin, pra, gjithsesi në shërbim të marrjes së pushtetit në të ardhmen. Dhe kjo ishte t'ia kujtoje haptas vdekjen diktatorit, madje ta shpallje qysh tani të vdekur. Babai yt ka të drejtë që të ka porositur ashtu, më pat thënë njëherë Ismaili, ai mendon më gjerë, mendon arsyen politike, ndaj e mira do të ishte qe ti të mos vije më tek unë. -Ndoshta ke të drejtë, i thashë, - por tani duhej të të paralajmëroja. -Po çfarë të tha babai konkretisht? - më pyeti Ismaili. Vështrova për një çast fytyrën time të dyzuar dhe të shtrembëruar si në një mundim në xhamat e errët të syzeve të tij. -U grinda keq me babanë, - thashë më së fundi, dhe i përsërita ato që më kishte thënë babai për të me saktësi të ashpër, pa kurrfarë zbutjeje dhe pa e zotëruar vetveten. Ismaili u çua. Balli iu vrragua ndërkohë me dy rrudha të thella. Ai u kapit për në brendësi të shtëpisë dhe ne e ndoqëm përmes heshtjes.
Loja djallëzore
-Edhe me Kapot! - tha ai, duke u ndalur në mes të sallonit të madh, - po kjo është tepër fyese dhe tepër e ndyrë. Shiko sa djallëzore. Pikërisht pse i përbuz, ata mbjellin opinion të kundërt, poshtërues për mua... -E tërë kjo është një ndyrësi, - tha Marjeta. -U grindëm keq, - i thashë unë për herë të dytë, me një përpjekje shfajësimi. Po megjithatë nuk m'u bë vetja asfare i zbardhur prej fajit, prej atij faji që ndieja ndaj Ismailit ngase isha stepur t'i përgjigjesha tim eti për ato fjalë që e damkosnin njeriun, të cilit jo vetëm i thosha mik, por deri diku edhe e adhuroja. Fajësinë tani e vuaja të dyfishtë. Ndaj Ismailit, ngaqë, për më tepër, sapo e kisha gënjyer, dhe njëkohësisht ndaj babait, ngase, çka më kishte thënë ai në mirëbesim, unë shkova dhe ia tregova menjëherë Ismailit, ndërsa babait kjo as që mund t'i shkonte nëpër mend. Që të dy i kisha gënjyer, i kisha tradhtuar madje. E kjo trazirë, dyzim i fajit dhe dyzim i vetvetes, më shtynte pandalshëm dhe ashtu pakuptueshëm të bëja të qenen të paqenë, duke e filluar gjithçka qysh nga fillimi. Ta filloja, pra, edhe njëherë bisedën me babanë tim dhe të grindesha me të përnjëmend kësaj here. Mirë- po atë mbrëmje, përkundrazi, iu shmanga çdo takimi me babanë. Të nesërmen u ktheva në zbor dhe atje zakonisht bija në një gjendje të çuditshme përhumbjeje dhe vetëharrimi. Megjithatë, një ngermim i errët, i fjetur, më beri që mbas nja dy ditësh përsëri të ikja nga zbori dhe të kthehesha në shtëpi, tamam në kohën kur prindërit zakonisht vinin nga zyra dhe hanin dreken. Atë ditë nuk iu fsheha fare atyre. Babai, ndryshe nga herët e tjera, nuk më pyeti për lejen. Nuk më pyeti për asgjë dhe, pothuaj, nuk folëm fare, vetëm më vështronte kur e kur pershqitaz. -Çfarë ke, pse je kaq i mërzitur? më pyeti më në fund, tek po mbaronim së ngrëni. -Asgjë, - i thashë, disi i befasuar. Nuk e dija që dukesha i mërzitur, sepse i mërzitur nuk isha, por ndoshta kjo dukje nuk qe gjë tjetër veçse një maskë, një vetëmbrojtje e sajuar nga ankthi për atë që pritja të ndodhte, që e dëshiroja dhe në të njëjtën kohë i shmangesha e i përvidhesha. Ai nuk më foli më, ndërsa unë prapë ngurroja.
Kadare nuk është lajkatar
Por, pasdite ai erdhi vete në dhomën time. -Mos i bëj tragjike ato që biseduam atë ditë, - më tha ai, - nuk ka asgjë për t'u shqetësuar. Janë çështje familjare që ne do t'i zgjidhim. Aty për aty mora zemër nga kjo butësi, nga kjo dhembshuri e tij, që sa vinte e po bëhej më e shpeshtë dhe më e spikatur së bashku me plakjen e tij, së jashtmi pothuaj të padukshme. Por, në këto kushte, as grindjen nuk mund ta nxitja, por as nuk mund të heshtja e t'i varrosja brenda vetes ato që kisha vendosur t'ia thosha. Edhe mund të më kuptoj, ku ta dish. –Për Ismail Kadarenë, - i thashë, - kam përshtypjen se edhe ti nuk mendon se është tip lajkatari... Përnjëherësh u tendos, agori i tij u vrazhdësua. -E pastaj! Unë s’të thashë që Ismail Kadare bën lajka, por që ti të mos shoqërohesh me të! -Mirë... Po ti më the gjithashtu se ai përpiqet si e si të depërtojë në familjet e udhëheqjes. Kurse ai është shkrimtar, madje i afirmuar në botë dhe më duket se qëndron aq lart, saqë nuk ka nevojë për një gjë të tillë. -Hm, nuk duhet te jesh kaq naiv, Ismail Kadareja është mjaft i stërholluar, ka qëllimet e tij. Vështrimi i tij, me një feksje të lehtë metalike, që sikur shpërndahej në skeletin e syzeve, e përsëritej te copëzat e buzëve, shponte e zhbironte. A thua se aty ishte dhe vetë Ismaili. Ai heshti një grimë, si për të shijuar ashtu vetmevete fjalët që sapo kishte thënë. Edhe unë heshtja. Se unë isha fëmija i pafajshëm, kurse Ismaili ishte tunduesi, djalli. -Ismail Kadareja, - vazhdoi mbas pak babai, - kërkon të depërtojë deri tek udhëheqja e lartë nëpërmjet familjeve të udhëheqësve, jo thjesht pse ka nevoje për të përfituar ndonjë favor prej tyre, por që të mund të depërtojë, në këtë mënyrë, gjer te sekretet shtetërore. -Unë s'kam vënë re ndonjë shenjë... -Tani po shtiresh si naiv, - tha babai, - Ismail Kadareja rreh shume larg... E mbaj mend mirë se si me ka thënë, në nja dy raste, se në marrëdhëniet me botën e jashtme duhet të synojmë të lidhemi e të afrohemi me majat, siç e quan ai, me personalitetet më të larta, e këta janë personalitete të borgjezisë, domethënë te lidhemi me borgjezinë e madhe... Baba, ti je i çmendur dhe po më çmend edhe mua, klitha brenda vetes. Kot që të përpiqesha të arsyetoja me të për Ismailin, por as për ta kundërshtuar njëfarësoj nuk po guxoja.
Gjuhë ortakesh në bëma të fshehta dhe të kobshme
Po ishte edhe një diçka tjetër që duhej ta thosha. -Marjeten, - i thashë, - e pyeta. Ajo s’ka qene asnjëherë ndonjë mbas dreke te liqeni, as vetëm, as me ndonjë të huaj. -Informacioni thotë ndryshe, - ma ktheu babai, por fjalët e mia, ndërkaq, e kishin futur në mendime. -Sidoqoftë, shtoi ai, duke u ngritur dhe duke bërë të dilte, - sikur të rrish njëherë nja 6 muaj pa shkuar nëpër kafene dhe pa u vonuar natën... më dëgjo mua, provoje njëherë, nja gjashtë muaj... -Dakord, - i thashë, kështu po. Tani të kuptoj! Por njëhapshëm ai u pendua për çiltërsinë e tij të tepruar. E kisha shkelur, pra. Sapo më kishte bërë një lëshim të vogël, i kisha shkelur rregullat e lojës se tij. Gjithçka duhej të merrej me mend, prej fjalësh të veçanta, asgjë nuk mund të thuhej sadopak shkoqur, kjo ishte loja e pushtetit dhe kjo kishte gjuhën e saj të veçantë. Gjuhë ortakesh në bëma të fshehta dhe të kobshme.
