Perëndimi duhet të ballafaqohet me realitetin në Turqi

Perëndimi duhet të ballafaqohet me realitetin në Turqi
  • 17 August 2018 - 07:43
Shkruan: RICHARD N. HAASS

T ani që Turqia është në vështirësi me aleatin e saj të mëparshëm, Shtetet e Bashkuara, kriza e monedhës së vendit është shndërruar në një problem politik të rendit të parë. Çështja e menjëhershme është refuzimi i Turqisë për të liruar priftin amerikan, Andrew Brunson, i cili po mbahet me akuza për terrorizëm, spiunazh dhe përmbysje për rolin e tij të dyshuar në grushtin e dështuar të shtetit, të korrikut 2016 kundër presidentit turk, Recep Tayyip Erdogan. Qeveria e SHBA-së ka të drejtë të kundërshtojë ndalimin e Brunsonit. Por, reagimi i saj ka qenë kundërproduktiv. Veçanërisht, vendosja e tarifave shtesë të SHBA-së për importet e çelikut dhe aluminit turk mund të dëmtojë më tej besimin në ekonominë e Turqisë, duke shkaktuar një krizë më të gjerë që do të dëmtonte rëndë ekonominë globale. Për më tepër, tarifat lejojnë Erdoganin ta fajësojë Amerikën për problemet ekonomike të vendit të tij, e jo paaftësinë e qeverisë së tij. Ende është e mundur që qeveria turke ta gjejë një mënyrë për ta liruar Brunsonin dhe që presidenti i SHBA-së, Donald Trump, duke dëshiruar për ta demonstruar besnikërinë ndaj evangjelistëve, të cilët formojnë një pjesë thelbësore të bazës së tij, do të anulojë tarifat. Por, edhe nëse kriza e menjëhershme zgjidhet, kriza strukturore në marrëdhëniet SHBA-Turqi - dhe marrëdhëniet Perëndim-Turqi në përgjithësi - do të mbetet. Ne jemi dëshmitarë të vdekjes graduale, por të qëndrueshme të një marrëdhënieje që tashmë është një aleancë vetëm në emër. Megjithëse administrata Trump ka të drejtë të ballafaqohet me Turqinë, ajo zgjodhi jo vetëm përgjigjen e gabuar, por edhe çështjen e gabuar. Marrëdhënia mes Turqisë dhe Perëndimit ka qenë prej kohësh e bazuar në dy parime, ku asnjëri prej tyre nuk qëndron më. E para është se Turqia është pjesë e Perëndimit, gjë që nënkupton se ajo është një demokraci liberale. Megjithatë, Turqia nuk është as liberale, as demokraci. Ajo në fakt i është nënshtruar sundimit të një partie, nën Partinë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), dhe pushteti është përqendruar në duart e Erdoganit, i cili është gjithashtu kreu i AKP-së.

Martesa pa dashuri Sipas Erdoganit, kontrollet dhe balancat janë larguar kryesisht nga sistemi politik turk dhe presidenti kontrollon mediat, burokracinë dhe gjykatat. I njëjti grusht shteti i dështuar që Erdogan citon si bazë për të burgosur Brunsonin, ka shërbyer gjithashtu si një justifikim për arrestimin e mijëra të tjerëve. Në këtë pikë, është e pamundur të shihet se si Turqia e Erdoganit mund të kualifikohet ndonjëherë për anëtarësim në BE. Parimi i dytë që nënvizon statusin "perëndimor" të Turqisë është shtrirja në politikën e jashtme. Turqia kohët e fundit bleu më shumë se 100 avionë luftarakë të avancuar F-35 nga SHBA-ja. Megjithatë, në vitet e fundit, Turqia ka mbështetur gjithashtu grupet xhihadiste në Siri, u afrua më pranë Iranit dhe u angazhua për blerjen e raketave S-400 ajër-ajër nga Rusia. Mbi të gjitha, Turqia dhe SHBA-ja e gjejnë veten në anë të ndryshme në Siri. Ndërsa kurdët sirianë kanë qenë partnerë të ngushtë të SHBA-së, ata janë konsideruar terroristë nga Turqia, për shkak të lidhjeve të tyre me grupet kurde brenda Turqisë që historikisht kanë kërkuar autonomi, nëse jo pavarësi. Në këtë sfond nuk është e vështirë të imagjinohet që forcat amerikane dhe turke i afrohen konfrontimit. Disa mund të thonë se niveli i tanishëm i fërkimit amerikano-turk nuk është asgjë e re; të dy vendet kanë kohë që kanë pasur dallime midis tyre. Turqit nuk ishin të kënaqur me vendimin e SHBA-së për të tërhequr raketat e mesme nga Turqia si pjesë e marrëveshjes që i dha fund Krizës Kubane të Raketave në vitin 1962. Të dy vendet u përleshën në mënyrë të përsëritur mbi ndërhyrjen turke dhe pushtimin pasues të Qipros Veriore në vitin 1974, dhe mbi mbështetjen e SHBA-së për Greqinë. Turqia nuk pranoi që forcat ushtarake amerikane të hynin në bazën ajrore të Inxhirlik gjatë luftës në Irak në vitin 2003. Dhe, në vitet e fundit, qeveria turke u zemërua nga refuzimi i Amerikës për të ekstraduar klerikun turk që jeton në Pensilvani, Fethullah Gulen, për të cilin Erdogan beson se ka organizuar përpjekjen për grusht shtet në vitin 2016. Megjithatë, ajo që po shohim sot është diçka ndryshe. 'Ngjitësi' anti-sovjetik që mbajti bashkë të dy vendet gjatë Luftës së Ftohtë është zhdukur prej kohësh. Ajo që kemi tani është një martesë pa dashuri në të cilën të dyja palët vazhdojnë të bashkëjetojnë nën të njëjtën çati, edhe pse nuk ka më lidhje të vërtetë midis tyre.

Qasja e Turqisë ndaj pajisjeve të avancuara ushtarake si F-35 Problemi është se traktati i NATO-s nuk ofron mekanizëm për divorc. Turqia mund të tërhiqet nga aleanca, por nuk mund të largohet nga NATO. Duke pasur parasysh këtë realitet, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian duhet të mbajnë një qasje dypalëshe ndaj Turqisë. Së pari, politikëbërësit duhet të kritikojnë politikën turke kur t'iu jepet rasti. Por, ata gjithashtu duhet të zvogëlojnë mbështetjen e tyre në aksesin në bazat turke si Incirlik, ta zvogëlojnë mbështetjen e tyre nga qasja në bazat e Turqisë, sikur që është Inxhirliku; ta mohojnë qasjen e Turqisë ndaj pajisjeve të avancuara ushtarake si F-35 dhe të rishikojnë politikën e bazës së armëve bërthamore në Turqi. Për më tepër, SHBA-ja nuk duhet të ekstradojë Gulenin, nëse Turqia nuk mund ta dëshmojë përfshirjen e tij në grusht shteti me prova që do të ngriheshin në një gjykatë amerikane dhe do të kënaqnin dispozitat e traktatit të përbashkët të ekstradimit të vitit 1981. Po ashtu, nuk duhet që SHBA-ja t'i braktisin kurdët, duke pasur parasysh rolin e tyre të paçmuar në luftën kundër Shtetit Islamik (ISIS). Së dyti, SHBA-ja dhe Evropa duhet të presin derisa epoka e Erdoganit të mbarojë, dhe pastaj të afrohen me udhëheqjen e re të Turqisë me një ujdi të madhe. Oferta duhet të jetë mbështetja perëndimore në këmbim të një angazhimi të Turqisë ndaj demokracisë liberale dhe një politike të jashtme të fokusuar në luftën kundër terrorizmit dhe qëndrimin kundër Rusisë. Erdogan kohët e fundit paralajmëroi në "New York Times" se partneriteti amerikano-turk "mund të jetë në rrezik" dhe se Turqia së shpejti do të fillojë të kërkojë miq dhe aleatë të rinj nëse unilateralizmi dhe mosrespektimi i SHBA-së nuk do të anulohen. Në fakt, partneriteti ishte tashmë në rrezik, kryesisht për shkak të veprimeve turke dhe Erdogani kishte filluar tashmë procesin e kërkimit të miqve dhe aleatëve të rinj. Është koha që SHBA-ja dhe Evropa të përshtaten me këtë realitet.

(Kosova Sot)