Britania, pa zgjidhje dhe pa dalje

Britania, pa zgjidhje dhe pa dalje
  • 20 March 2019 - 08:44

Shkruan: Robert Skidelsky

Rritja e mëtejshme e demokracisë joliberale

Për klasën politike të Britanisë, prova e sovranitetit kombëtar nuk është aftësia për të dalë nga BE-ja. Është aftësia për t'u larguar me sa më pak çrregullime që të jetë e mundur për biznesin si zakonisht, dmth. për integrimin ekonomik i Britanisë së Madhe me vendet e BE-së

Përpjekja e zgjatur e Mbretërisë së Bashkuar për t'u larguar nga Bashkimi Evropian ka ngjallur dy iluzione me të cilat bota ka jetuar që nga fundi i Luftës së Ftohtë: sovraniteti kombëtar dhe integrimi ekonomik, pikat fundore binare të historisë, sipas esencës së vitit 1989 të Francis Fukuyama.

Juridikisht, bota përbëhet nga 191 shtete sovrane, të cilat lirisht hyjnë në traktate, marrëveshje dhe shoqata për të rregulluar marrëdhëniet e tyre me njëri-tjetrin. Britania e Madhe është një prej tyre. Dështimi i saj për të bërë një dalje domethënëse nga BE-ja do të ishte hera e parë në historinë moderne që një shtet sovran i madh u detyrua të qëndronte në një bashkim vullnetar sepse, ndonëse ligjërisht i lirë të largohej, duke vepruar kështu, ky veprim do të ishte shumë i kushtueshëm.

Shtrëngimi duhet të kuptohet si një vazhdimësi e presionit, duke filluar nga përdorimi i forcës në një fund të sanksioneve të lehta ekonomike dhe kulturore në anën tjetër, me sovranitetin e një vendi të matur nga dobësia e tij ndaj formave të ndryshme të detyrimit ndaj të cilit mund të nënshtrohet.

Virtyti suprem i integrimit ekonomik

Në këtë kriter, shumë pak nga 191 shtetet e botës janë vërtet sovrane, në kuptimin që vetëm forca ushtarake mund t'i detyrojë ato të ndryshojnë politikat dhe sistemet e qeverisjes: sigurisht Shtetet e Bashkuara, Kina dhe Rusia, dhe ndoshta Japonia dhe India. Britania ka zbuluar me dhimbje kufijtë e sovranitetit të saj. Rezultati i zgjedhjes së thjeshtë binare që iu dha votuesve në Mbretërinë e Bashkuar në referendumin e Brexitit të qershorit 2016 është pothuajse i pamundur për t'u zbatuar. Pengesa kryesore nuk është ndërlikimet e negocimit të traktateve të reja, por vendimi i atyre që janë përgjegjës për jetën politike të Britanisë se shpenzimet e një tërheqjeje të theksuar janë tepër të mëdha.

Të gjitha përpjekjet e kryeministres Theresa May gjatë muajve të fundit kanë qenë të përkushtuara për respektimin e votës popullore për të lënë në emër, por realiteti ishte tjetër. Kjo strategji mundësohet nga fakti se kurrë nuk ka qenë krejtësisht e qartë se nga çfarë po largohej Britania. BE-ja dhe regjimet e saj vartëse ekonomike që mbivendosen ngjajnë më shumë me një kandil deti se me një bashkim politik dhe ekonomik.

Për klasën politike të Britanisë, prova e sovranitetit kombëtar nuk është aftësia për të dalë nga BE-ja. Është aftësia për t'u larguar me sa më pak çrregullime që të jetë e mundur për biznesin si zakonisht, dmth. për integrimin ekonomik i Britanisë së Madhe me vendet e BE-së. Por, ç'të themi për ata që votuan për një përçarje të theksuar të lidhjeve të Britanisë me BE-në? Kjo më sjell në iluzionin e dytë: besimi i verbër në virtytin suprem të integrimit ekonomik në të gjithë kufijtë, me pasojë që kufijtë kombëtarë janë pengesë për integrimin më të përsosur të tregjeve. Nga kjo pikëpamje, funksioni i vetëm i shtetit kombëtar është të sigurojë që politika kombëtare është konform tregut, një pikëpamje që i përket vendeve thjesht si degë të qeverisjes.

Por, siç theksoi fuqimisht ekonomisti i Harvardit, Dani Rodrik, kjo pikëpamje e shteteve kombëtare si mjete të thjeshta për integrimin global injoron faktin se qeveritë moderne janë përgjithësisht të përgjegjshme për popullin e tyre dhe për vendimet e tyre. Mund të jetë që nga integrimi ekonomik përfitojnë të gjithë për një kohë të gjatë; por në afat të shkurtër, ai është mjaft shkatërrues në aspektin ekonomik dhe kulturore. Prandaj është paraqitur një konflikt midis integrimit ekonomik dhe politikës demokratike.

Arkitektët e BE-së i kanë parë shtetet anëtare të saj kryesisht si instrumente juridike për krijimin e katër lirive të tregut të përbashkët: lëvizja e lirë e mallrave, kapitalit, shërbimeve dhe punës. Por qeveritë në BE janë përgjegjëse ndaj votuesve të tyre. Ato nuk mund t'i shpërfillin kostot e integrimit ekonomik sikur kavalierët, paraardhësit e shekullit të nëntëmbëdhjetë, të pajisur me elektorate të vogla dhe me perandori të mëdha, ishin në gjendje të bënin.

Të gjithë evropianët e zhytur në mendime kanë kohë që janë të vetëdijshëm për problemin e deficitit demokratik të BE-së, por shumë pak është bërë për të. Ndryshe nga ekonomitë, politika nuk është emigruar dukshëm përtej kufijve kombëtarë. Pra, logjikisht, evropianët e bindur, sikur ish ministri grek i financave Yanis Varoufakis kanë bërë thirrje për një Shtet të Bashkuar të Evropës.

Një qeveri e vetme evropiane mund të evoluojë tregun

Vetëm një parlament i vërtetë që mban një president të zgjedhur mund ta bëjë treg të vetëm demokratikisht të ligjshëm. Por Shtetet e Bashkuara të Evropës janë përtej politikës praktike. Nuk mund të bëjmë një demokraci të ligjshme vetëm duke shkruar një kushtetutë të re. Votuesit duhet të përvetësojnë një ndjenjë të posedimit mbi politikën e tyre dhe kjo ndjenjë e pronësisë dhe e detyrimit rritet organikisht, jo me të thënë.

Pra, pavarësisht nga të gjitha informatat shtesë që kemi tani në lidhje me kostot dhe komplikimet e largimit, debati mbi Brexitin nuk ka përparuar vërtet nga vera e vitit 2016. Gazetari britanik Ambrose Evans-Pritchard, një mbështetës i Brexitit, shkroi në “Daily Telegraph” më 31 qershor 2016 rreth "zgjedhjes elementare të Mbretërisë së Bashkuar: nëse do të rivendosë vetëqeverisjen e plotë të këtij kombi, ose do të vazhdojë të jetojë nën një regjim më të lartë mbikombëtar, të vendosur nga Këshilli Evropian, që ne nuk e zgjedhim në asnjë kuptim".

Rodrik ra dakord që "rregullat e BE-së të nevojshme për të mbështetur një treg të përbashkët evropian janë shtrirë dukshëm përtej [arritjes së] asaj që mund të mbështetet nga legjitimiteti demokratik", por mbeti optimist se një qeveri e vetme evropiane mund të evoluojë për të mbështetur tregun e përbashkët.
Pyetja është nëse Britania e Madhe mund të zgjedhë më shumë vetë-rregullim kuptimplotë. Ajo duket të jetë e mbërthyer në një rrjet prej të cilit nuk ka ikje. Nëse kjo situatë ndonjëherë ndihet më gjerësisht në të gjithë publikun me të drejtë vote në BE, atëherë ajo do të shpjerë te fundi i demokracisë liberale evropiane. Dhe kthimi i demonëve - rritja e mëtejshme e demokracisë joliberale, nëse jo më keq - nuk mund të jetë shumë larg.

(Kosova Sot)