'The New York Times': Faji, urrejtja dhe targat në një qytet të ndarë të Kosovës

Në një analizë kushtuar ngjarjeve të fundit në Kosovë, gazeta e njohur amerikane, The New York Times, i përshkruan këto tensione si një dëshmi e politikës toksike.

Tensionet midis shqiptarëve etnikë dhe serbëve etnikë janë ndezur muajt e fundit, të nxitura nga një mosmarrëveshje burokratike mbi etiketat e automjeteve – një dëshmi e politikës toksike të identitetit të rajonit.

Lexoni edhe:

Rrahman Jasharaj: Nuk jam pasuruar, djali im punon te një dajë i tij me rrethoja, vajzën s’ma pranuan as referente

Duke shpresuar se do të lehtësojnë gjakun e keq që rrjedh në të dy anët e lumit që ndan qytetin e tyre në Kosovën veriore, artistët serbë dhe shqiptarë etnikë bashkuan forcat për të pikturuar murale gazmore mbi grafite abuzive të ngjyera në shtyllat e betonit të urës kryesore, shkruan NYT.

Fyerjet vulgare kundër shqiptarëve në anën veriore serbe të lumit dhe mallkimet antiserbe në anën jugore, kryesisht shqiptare, u zhdukën nën lulet me ngjyra të ndezura dhe vepra arti.

Ripërtëritja e lumtur mbijetoi vetëm disa javë. Ura, e ruajtur gjatë gjithë orarit nga zyrtarët e policisë nga Italia, tani është përsëri e lyer me sharje etnike në të dy brigjet e lumit Ibër, dëshmi e politikave toksike të identitetit që rrënojnë Kosovën dhe që janë ndezur gjithnjë e më shumë në dhunë gjatë muajve të fundit, shkruan The New York Times.

Në një vizitë në urën e Mitrovicës javën e kaluar, Milan Dobriç, një aktivist etnik serb që ndihmoi në organizimin e projektit mural, e shikoi me dëshpërim prishjen e punimeve të tij.

Artistët serbë dhe shqiptarë “u takuan me njëri-tjetrin dhe të miqësoheshin në anën tjetër të lumit”. Por, tha ai, “ne nuk kemi ndryshuar asgjë në pamjen e madhe”. Shumë njerëz në Mitrovicë, qofshin serbë në bregun verior të lumit ose shqiptarë në jug, “gjithmonë do ta urrejnë dhe do të fajësojnë njëri-tjetrin,” shtoi Dobriç.

Kosova, e çliruar nga kontrolli serb nga një fushatë bombardimi i NATO-s në vitin 1999, ka qenë në paqe relative për më shumë se dy dekada. Armiqësia e dhunshme etnike që bëri që qindra mijëra shqiptarë etnikë të iknin për të shpëtuar jetën e tyre kur Serbia sundonte Kosovën, dhe që më pas la shumë serbë të nënshtruar ndaj sulmeve hakmarrëse pas bombardimeve të NATO-s në vitin 1999, kryesisht është zbutur.

Shqiptarët etnikë mund të ecin përtej urës për në Mitrovicën e Veriut dhe serbët etnikë mund të kalojnë anën tjetër pa u rrahur, megjithëse pak e bëjnë këtë. Njerëzit e zakonshëm, kur ndërveprojnë përtej linjave etnike, kryesisht shkojnë mirë. Por, tensionet themelore, të rrënjosura në mosmarrëveshjet mbi statusin e Kosovës, e cila e shpalli veten shtet të pavarur në vitin 2008, por që Serbia këmbëngul se është ende pjesë e territorit të saj, po dalin në sipërfaqe, veçanërisht në veri.

Në vazhdim, The New York Times shkruan se në Mitrovicën e Veriut, një enklavë e zymtë e kontrolluar nga serbët e djegur nga ndërprerjet e energjisë elektrike, krimi i organizuar dhe parandjenja e thellë për të ardhmen, flamujt e zhveshur serbë varen nga shtyllat e dritave dhe muralet që thërrasin kundër së drejtës së Kosovës për të ekzistuar si shtet më vete. “S’ka dorëzim!”, zotohen ata.

Spitalet, shkollat ​​dhe shumë barnatore në qytet financohen dhe kontrollohen nga Qeveria në Beograd, kryeqyteti i Serbisë. Të gjitha dyqanet marrin dinarë serb, ndërsa pjesa tjetër e Kosovës përdor euron. Mitrovica e Veriut e merr energjinë elektrike nga Kosova, por nuk i ka paguar faturat për vite me radhë.

Kosova drejton forcat policore dhe gjykatat e qytetit, madje edhe në anën veriore, megjithëse grupet e fshehta të vetëmbrojtjes të financuara nga Serbia ende luajnë një rol kërcënues, edhe pse kryesisht të fshehur. Trotuaret rreth pjesës veriore të qytetit janë mbishkruar me një mesazh nga një prej këtyre grupeve, Brigada Veriore: “Mos u shqetësoni. Ne jemi këtu dhe duke pritur”.

“Ata duan një shtet brenda shtetit,” u ankua Albin Kurti, kryeministri i Kosovës, të cilin shumëkush në veri e përçmojnë si një nacionalist shqiptar i vendosur për të dëbuar pakicën serbe të vendit të tij. “Mbështetja e tyre po zvogëlohet, por po radikalizohen”, shtoi Kurti në një intervistë, duke përmendur një rritje të tensioneve të fundit që në fund të korrikut çoi në protesta dhe të shtëna me armë zjarri.

Shkaku i menjëhershëm ishte një mosmarrëveshje e fshehtë për targat e makinave, e cila filloi kur Qeveria Kurti në Prishtinë, kryeqyteti i një vendi që shumica e serbëve thonë se nuk ekziston, urdhëroi që të gjitha automjetet të kenë targa të Republikës së Kosovës dhe të heqin ato të lëshuara nga Serbia.

Rregullat fillimisht ishin menduar të hynin në fuqi më 1 gusht, por u shtynë për një muaj pasi serbët etnikë, disa prej tyre të armatosur, ngritën barrikada, lëshuan sirenat e sulmit ajror dhe filluan të gjuanin të shtëna paralajmëruese përgjatë kufirit verior të Kosovës me Serbinë.

Për të shmangur përsëritjen e kësaj situate më 1 shtator, datë e re e fillimit të urdhrit, autoritetet në Prishtinë u dhanë banorëve me targa serbe dy muaj për të riregjistruar veturat e tyre përpara se policia të fillonte konfiskimin e automjeteve që nuk i përmbahen kësaj rregulle.

Milan Radojeviq, kryetari etnik serb i Mitrovicës së Veriut, i cili ka administratën e vet të financuar nga Qeveria serbe në Beograd, pavarësisht se është pjesë e Kosovës dhe drejtohet ndaras nga pjesa tjetër e qytetit në anën tjetër të lumit, tha: “Ne duam të shmangim telashet, por ne duhet të mbrojmë mënyrën tonë të jetesës dhe identitetin”, shkruan NYT.

Heqja dorë nga targat e makinave të lëshuara nga Serbia, shtoi ai, do të nënkuptonte braktisjen e kësaj dhe “asnjë serb nuk do ta pranojë kurrë Kosovën si një vend të pavarur”. Vetura e tij, e cila ka targa të Kosovës, shtoi ai, ka ardhur me punën e tij, kështu që nuk nënkupton ndonjë gatishmëri për të hequr dorë nga Serbia.

Një marrëveshje e vitit 2013 ndërmjet Kosovës dhe Serbisë u premtoi komunave me shumicë serbe një masë të vetëqeverisjes përmes krijimit të një organi qeverisës të keq përcaktuar që mbulon Mitrovicën e Veriut dhe nëntë qytete të tjera, kryesisht serbe.

Por, duke e lejuar këtë, tha Kurti, “do të shkatërronte vendin tonë” duke kopjuar shembullin e Bosnjës, ku një enklavë vetëqeverisëse etnike serbe, Republika Serbe, ka gjymtuar qeverinë qendrore. “Ata duan të na kthejnë në një shtet të dështuar,” tha ai.

Përplasja e armatosur në kufi në fund të korrikut, megjithëse nuk zgjati shumë, shkatërroi vitet e punës për të nxitur bashkëjetesën paqësore.

“Ishte vërtet, vërtet serioze,” tha Miodrag Miliqeviq, drejtor ekzekutiv i “Aktiv”, një organizatë e Mitrovicës që inkurajon serbët etnikë të angazhohen me Kosovën. “Njerëzit sapo kishin filluar të jetonin një jetë normale ose të pretendonin të bënin një jetë normale”.

Kurti e hodhi poshtë të gjithë bujën rreth targave si një çështje të pakuptimtë të ngritur nga politikanët në Beograd dhe enklavat serbe në Kosovë për të mbledhur mbështetjen nga baza e tyre nacionaliste. Shumica dërrmuese e serbëve etnikë në Kosovë, shtoi ai, tashmë kishin karta identiteti të lëshuara nga qeveria e tij, kështu që pse gjithë kjo bujë për targat e makinave!?

Në një takim të fundit me Aleksandar Vuqiqin, presidentin e Serbisë, Kurti i tha: “Kjo është çmenduri. Ne jemi udhëheqës. Ne duhet të diskutojmë çështje të mëdha, jo targa.”

Dy liderët, nën presionin e Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara për të frenuar tensionet, zgjidhën një mosmarrëveshje të gjatë mbi dokumentet e identitetit muajin e kaluar, por nuk bënë përparim në targat e makinave.

Duke e bërë atë çështje në dukje të parëndësishme kaq të vështirë, sipas Milosh Milovanoviqit, një drejtor programi për Iniciativën e Re Sociale, një grup hulumtues në Mitrovicë, është “problemi i identitetit” i mbetur dhe i pazgjidhur që kur NATO theu kontrollin e Serbisë në Kosovë në vitin 1999. “Konflikti është ende i freskët, sepse konflikti nuk mbaroi kurrë”, shtoi ai.

Igor Simiq, nënkryetar i Listës Srpska-forca politike dominuese në veri, e cila merr urdhra nga Beogradi, akuzoi Kurti se po luan me zjarrin duke u përpjekur të detyrojë serbët etnikë të përqafojnë vendin e tij dhe duke dërguar njësi policore të armatosura rëndë për t’u përballur me serbët etnikë të dyshuar për përfshirje në krim të organizuar.

“Ne jetojmë këtu dhe nuk do të dorëzohemi. Ne nuk jemi serbë të Kosovës, por jemi serbë. Ne jemi ata që jemi dhe nuk duam të jemi diçka tjetër. Është e thjeshtë. Nuk jam gati të ndryshoj identitetin tim,” tha Simiq në një intervistë.

Edhe serbët e moderuar etnikë që kritikojnë partinë e kontrolluar nga Beogradi të Simiç, shprehin zemërim për atë që ata e shohin si një manovër të poshtër nga Prishtina për t’i detyruar ata të identifikohen si kosovarë dhe në thelb ta njohin Kosovën si shtet duke vendosur targa të reja në makinat e tyre.

Marko Jaksiq, një ish-këshilltar i qytetit në Mitrovicën e Veriut, i cili hoqi dorë nga politika pas vrasjes në vitin 2018 të liderit kryesor të opozitës së komunitetit serb, punon në jug të qytetit, ka një letërnjoftim të Kosovës dhe tha se shkon mirë me kolegët e tij shqiptarë etnikë. Por, ai ende ka inat që detyrohet të deklarojë publikisht besnikërinë e tij ndaj Kosovës si shtet.

“Askush nuk mund ta shohë kartën tuaj të identitetit në xhep, por të gjithë shohin atë që keni në makinë. Lidhja e fundit që kemi me Serbinë është targa jonë e veturës”, tha ai. Qëllimi, shtoi ai, “është të na detyrojë të largohemi”, ashtu si Serbia i detyroi shqiptarët etnikë të iknin në vitet 1990.

Por, ndryshe nga atëherë, kur Serbia kishte monopolin e dhunës së lejuar përmes kontrollit të saj të forcave policore dhe ushtarake në Kosovë, asnjë komunitet sot nuk ka kontroll të plotë të armëve, më të fuqishmet prej të cilave janë në duart e ushtarëve nga Shtetet e Bashkuara dhe të vendeve të NATO-s të përfshira në një forcë paqeruajtëse ndërkombëtare të njohur si KFOR.

Në rrugën nga Mitrovica për në kufi, ku u ndezën përleshjet në fund të korrikut, një grup i vogël ushtarësh amerikanë qëndruan roje këtë javë pranë dy “Humve”-ve të blinduar, një kujtesë për të gjithë se ku qëndron fuqia përfundimtare.

Tatjana Lazareviq, drejtoresha e KoSSev, një media e pavarur e lajmeve që është përplasur shpesh me elitën politike të Mitrovicës të kontrolluar nga Beogradi, tha se tensionet zgjuan kujtime të pakëndshme të viteve 1990. “Barrikadat, retorika, zemërimi. Unë i kam parë të gjitha për 30 vjet. Asgjë nuk ndryshon vërtet këtu”, tha ajo.

(Kosova Sot Online)