Lexoni edhe:
'Gurbet' vjen nga Aferdita Demaku dhe Pimi Janova
Shkencëtarët të befasuar: Në planetin Mars, në vendin me kushte ekstreme jeton i vetmi gjitar
Me temperatura të ngrira deri në minus 40 gradë Celsius dhe bimësi qindra e ndonjëherë mijëra metra nën majat e maleve, lartësia e Andeve ruan një mjedis jashtëzakonisht të ashpër. Por, si e bëri një lloj miu me veshë të mëdhenj këtë tokë djerrë shtëpinë e tyre?- pyet CNN.
Kjo është pyetja që një ekip shkencëtarësh nga Argjentina, Kili, Bolivia dhe Shtetet e Bashkuara kërkojnë t’i përgjigjen pasi zbuluan 13 minj të mumifikuar në lartësi mbi 6000 metra në Rrafshnaltën Atacama të Kilit dhe Argjentinës. Zbulimi i tyre vërteton më tej se specia është gjitari që jeton në lartësinë më të madhe në botë, sipas studimit të botuar së fundmi në Current Biology.
Minjtë, të quajtur Phyllotis vaccarum, zakonisht jetojnë në malet e Andeve në lartësi më të ulëta. Në vitin 2020, një mi i gjallë u regjistrua në majën e Llullaillaco, një vullkan me një lartësi prej 6,739 metrash në kufirin e Kilit. Aktualisht, ky mi mban rekordin botëror për gjitarin e gjallë në lartësi të tilla, tha Jay Storz, bashkautor i studimit. Zbulimi i miut të gjallë e nxiti Storzin të kryente ekspedita në 21 vullkane të ndryshme. 13 minjtë e mumifikuar u gjetën në vullkanet Salín, Púlar dhe Copiapό.
“Sa herë që kemi gjetur ndonjë gjë në ato lartësi super ekstreme, ne jemi krejtësisht të mahnitur,” tha Storz, profesor i biologjisë në Universitetin e Nebraska-Lincoln. “Është vërtet e vështirë të mbivlerësohet se sa jomikpritës janë këto mjedise”, shtoi ai.
Në majën e këtyre vullkaneve, çdo frymëmarrje ajri përmban vetëm rreth 40% të oksigjenit që është i disponueshëm në nivelin e detit, tha Storz. Temperaturat gjithashtu rrallë ngrihen mbi zero dhe forcat e erës janë jashtëzakonisht të forta, të regjistruara dikur me mbi 186 km në orë nga një stacion meteorologjik i National Geographic në 6,505 metra.
Për më tepër, mjedisi është përshkruar të jetë i ngjashëm me Marsin. Në vitin 2021, studiuesit e NASA-s studiuar mjedisin në përpjekje për të “kuptuar se si blloqet ndërtuese të jetës mund t’i përgjigjen kushteve marsiane me kalimin e kohës”.
Mumie miu të thara në ngrirje
Ndërsa kushtet nuk janë ideale për krijesat e gjalla, ato krijojnë kushte perfekte për ruajtje, pasi minjtë në thelb thahen në ngrirje, tha Storz. Në rrethana normale, minjtë e mumifikuar janë të vështirë për t’u gjetur pasi shumica e vdekjeve shkaktohen nga grabitqarët. Por lart në male, minjtë nuk kanë grabitqarë. Studiuesit kryen vëzhgimin me radiokarbon, një metodë që përdor sasinë e karbonit nga materiali i organizmit për të vlerësuar moshën e tij – që tregoi se mumiet nuk ishin më të vjetra se 350 vjeç, ndërsa disa mund të kishin ngordhur së fundmi, sipas studimit. Storz vuri në dukje raportet e mëparshme të brejtësit, ku arkeologët kishin menduar se minjtë do të përdoreshin si pjesë e ritualeve inkase. Meqenëse mostrat nuk janë aq të vjetra sa qytetërimi Inkas (mbi 500 vjet ), kjo teori është përjashtuar.
“Është ende një mister se pse ata janë atje – pse ata do të ngjiteshin në këto lartësi ekstreme – por është gjithashtu e qartë se ata arritën atje vetë,” tha Storz, i cili gjithashtu vuri në dukje se ekipi gjeti prova të strofullave aktive në lartësitë e larta. Ekipi i studiuesve aktualisht po kryen kërkime te mbi 31 minj të kapur të gjallë, duke përfshirë miun mbajtës rekord, për të provuar të kuptojnë se si speciet mund të mbijetojnë në kushte ekstreme, tha Storz. Hulumtimi do të përfshijë gjithashtu analiza të përmbajtjes së tyre të zorrëve për të gjetur se çfarë kanë ngrënë ata.
Një teori është se minjtë hanë likene, një kombinim midis një kërpudhe dhe një alge, tha Storz, që është gjithashtu një pjesë e zakonshme e disa dietave të gjitarëve të Arktikut, një shembull tjetër i një mjedisi të ashpër dhe shterpë. Likenet si dhe myshqet e tjera dhe artropodët e vegjël zhvillohen nga rrjedhja e avullit të ujit dhe gazeve të nxehta nga korja e tokës së vullkanit, tha për CNN Emmanuel Fabián Ruperto, ekolog në Institutin Argjentinas për Kërkimet e Tokës së Thatë në Mendoza, Argjentinë. Një teori e dytë është se fragmentet e bimëve, insektet e vogla dhe burimet e tjera ushqimore barten në majat e maleve nga era, tha Fabián-Ruperto.
“Jeta në lartësi kaq të larta besohej të ishte e pamundur për gjitarët,” tha Fabián-Ruperto, i cili nuk ishte i përfshirë në studim. “Këto vëzhgime tejkalojnë rekordet e mëparshme në Himalajet dhe vargmalet e tjera malore, duke sfiduar atë që menduam se dinim për aftësitë e mbijetesës së specieve”, shtoi ai.
Jeta gjen një rrugë në mjedise ekstreme
Miu me veshë gjethe peshon mesatarisht 55 gram. Me kërkime të mëtejshme, shkencëtarët shpresojnë të mësojnë se si miu i vogël mund të mbajë një temperaturë të qëndrueshme të trupit në lartësi kaq të larta, kur shkalla e humbjes së nxehtësisë mund ta nënshtrojë miun ndaj hipotermisë dhe vdekjes brenda pak minutash, tha Fabián-Ruperto. Një arsye kryesore për suksesin e specieve mund të jetë përshtatshmëria e tij në lartësi më të larta, ku minjtë janë vërejtur të jenë aktivë gjatë ditës, në vend të natës si homologët e tij në lartësi më të ulëta, tha Storz.
“Jeta duket se gjen gjithmonë një mënyrë, pavarësisht se sa armiqësor mund të jetë mjedisi,” tha Storz. Ai shpreson që ky zbulim të ndriçojë se si evolucioni mund t’i pajisë kafshët për të jetuar në mjedise që fillimisht mendohej se ishin të pabanueshme.
(Kosova Sot Online)
