Shpëtimi i marrëveshjes bërthamore me Iranin

Shkruan: Ana Palacio

E kziston një rregull i vjetër në diplomaci: nëse nuk mund ta arrini një marrëveshje rreth ndonjë çështjeje, atëherë zgjerojeni qëllimin e diskutimit. Sot, ka të ngjarë që SHBA-ja ta kthejë mbrapshtë këtë rregull, duke e zgjeruar diskutimin, me qëllim të shkatërrimit të një marrëveshjeje tanimë ekzistuese. Dhe, jo një marrëveshje dosido: administrata e presidentit Donald Trump dëshiron anulimin e marrëveshjes bërthamore të arritur me Iranin. Por, derisa Trump në fjalimin e tij në OKB e përshkroi atë marrëveshje si "të turpit", marrëveshja e bashkësisë ndërkombëtare me Iranin në fakt është njëra ndër arritjet më të mëdha diplomatike të dekadës së fundit. Irani gjithmonë ka qenë një arrë e fortë për t'u thyer gjatë negociatave ndërkombëtare. derisa fuqia është shpërndarë në një numër të pafundmë të forcave dhe figurave, të cilat shpesh janë në kontradiktë, apo garë me njëra-tjetrën, ambienti negociues është vështirë të kuptohet, e edhe më vështirë të kalohet. Në këtë kontekst, arritja e një 'pazarllëku të madh', i cili do të adresonte tërë gamën e sjelljeve të këqija të Iranit - jo vetëm programet e tij bërthamore dhe raketore, por edhe mbështetjen që ai ia jep terrorizmit ndërkombëtar, destabilizimit të rajonit dhe shkeljes së të drejtave të njeriut - nuk do të ishte real. Nëse duam që të arrijmë ndokund, atëherë çështja me të cilën merremi duhet të mbahet sa më e ngushtë, konkrete, që të jetë e mundur.

Marrëveshja ishte fillimi, e jo fundi

Kjo ishte qasja e cila çoi deri te marrëveshja rreth programit bërthamor të Iranit. Plani i përbashkët gjithëpërfshirës i Aksionit (JCPOA) që pasoi, është një emër i gabuar. Ai nuk adreson programet që kanë lidhje me armët bërthamore, e as nuk garanton inspekcionet në qendrat ushtarake. dhe, pjesa më e madhe e provizioneve të tij do të jenë në fuqi vetëm për dhjetë vjet. Por, JCPOA as që pritej që të përfshinte gjithçka. Ai ishte paraparë që ta largonte nga tryeza rrezikun ekzistencial nga programi bërthamor iranian, për një periudhë aq të gjatë, sa për të mundur të ndërtohej një angazhim më konstruktiv, i cili do të mund të sillte përparime në frontet e tjera. Kjo marrëveshje ishte fillimi, e jo fundi. Por, shumë shpejt, dritarja diplomatike të cilën e hapi JCPOA, mund të mbyllet me përplasje. Sipas ligjeve të SHBA-së, kërkohet që presidenti t'ia konfirmojë Kongresit çdo 90 ditë, se Irani nuk e ka thyer këtë marrëveshje dhe se vazhdimi i suspendimit të sanksioneve "është vital për interesat nacionale të sigurisë së SHBA-së". Në fillim të shtatorit, Nikki Haley, ambasadorja amerikane në OKB, sugjeronte se, për ta bombarduar këtë marrëveshjeje, Trump thjesht mund të thoshte se veprimet e tjera të prapa të Iranit ishin aq të dëmshme, sa që meritonin sanksionimin. Qëllimi i JCPOA-s ishte që ta largonte çështjen bërthamore nga tryeza e bisedimeve, me qëllim që t'ua mundësonte palëve adresimin e të gjitha çështjeve tjera. Nëse SHBA-ja i vendos që të gjitha çështjet përnjëherë mbi tavolinën e bisedimeve, atëherë marrëveshja do të pësojë kolaps. Në atë rast, kthimi i Iranit pranë tavolinës së bisedimeve do të jetë thjesht i pamundur. Vetëm SHBA-ja nuk do të mund të impononte mjaft sanksione të fuqishme, saqë ta detyronte Iranin që ta siguronte një rezultat të tillë, derisa BE-ja - arkitekti kryesor i JCPOA-s - me gjasë nuk do të kishte gatishmëri që t'i rikthente sanksionet ndaj një Irani, i cili është duke i përmbushur obligimet e tij. dhe, kthimi i Rusisë dhe Kinës në bord, thjesht mund të harrohet.

Vakumi strategjik do të plotësohej nga Rusia

Implikimet e një rezultati të tillë do të shtriheshin edhe përtej Iranit. JCPOA është një shembull i rrallë i bashkëpunimit ndërkombëtar kohëve të fundit dhe demonstron qëndrueshmërinë e një regjimi të gjerë të sanksioneve. Në këtë aspekt, ai ofron një shtytje të madhe për rendin global të bazuar te rregullat, nga i cili në rend të parë varet Evropa. Duke shkaktuar përfundimin e tij, administrata Trump mund t'i dëmtojë rëndë iniciativat e ardhshme shumëpalëshe. Nga një perspektivë regjionale, përfundimi i JCPOA-s do ta përshpejtonte margjinalizimin e SHBA-së në Lindjen e Mesme. Marrëveshja me Iranin ishte element kyç i përpjekjeve të presidentit Barack Obama që ta nxirrte SHBA-në nga ai regjion, meqë marrëveshja premtonte neutralizimin e njërit prej burimeve kryesore të jostabilitetit - arsyes kryesore për një vëmendje të vazhdueshme amerikane. Por, larg kthimit të një 'status quo ante', vrasja e marrëveshjes do ta linte Amerikën pa ndonjë kredibilitet në çështjet e Lindjes së Mesme. Në aspektin afatshkurtër, vakumi strategjik do të plotësohej pjesërisht nga Rusia, e cila tanimë e ka përdorë tërheqjen graduale të Amerikës nga regjioni, për të forcuar pozitën e saj atje. Pasi e ka konfirmuar veten si një fuqi esenciale me anë të angazhimit ushtarak në Siri, Rusia tani është duke përdorur burimet energjetike për ta zgjeruar edhe më shumë ndikimin e saj, me implikime të gjera gjeopolitike dhe të sigurisë. Tanimë, kompania e naftës, që kontrollohet nga shteti rus, "Rosneft", ka arritur marrëveshje në Egjipt, në Kurdistanin irakian dhe në Libi, derisa kompania homologe e saj, "Zarubezhneft" ka bërë projekte për gjetjen e naftës dhe gazit në Iran. Ndërkohë, gjiganti rus i gazit, "Gazprom", ka shkuar përpara me ndërtimin e të ashtuquajturit tubacionit "TurkStream". Shtojani kësaj tubacionin e suspenduar "Nord Stream 2", i cili do ta lidhë Rusinë drejt me Gjermaninë, atëherë perspektivat e BE-së për diversifikimin e furnizimit të saj me energji, gjë që është kritike për sigurinë e saj energjetike, janë duke u zbehur me të shpejtë.

Raporti me Iranin

Në një aspekt më afatgjatë, mungesa e SHBA-së në Lindjen e Mesme me gjasë do të shërbente për zgjatjen e kaosit dhe shkatërrimit, që kanë karakterizuar këtë dekadë, me pasoja gjithnjë e më të mëdha për Evropën. Thënë të vërtetën, ekziston një skenar alternativ: Irani, Arabia Saudite dhe Turqia do të mund ta arrinin një marrëveshje të heshtur, apo edhe aktive, në lidhje me ndikimin në regjion, deri te përjashtimi i palëve të tjera. por, duke pasur parasysh armiqësitë e vjetra në regjion, paraqitja e një rendi të tillë nuk është aspak i garantuar. Më pas, aty është edhe komponenti bërthamor i sfidës. JCPOA ofronte një model për përpjekjet për pengimin e proliferimit të armëve bërthamore. Nëse ky model refuzohet nga administrata Trump, atëherë aplikimi i saj gjetiu do të bëhet shumë më vështirë, në mos edhe i pamundur fare. Liderët evropianë janë të vetëdijshëm rreth rëndësisë së JCPOA-s. Tani, ata duhet të veprojnë me qëllim që ta shpëtojnë atë. Për ta bërë këtë, ata duhet ta kenë një raport me Iranin, i cili duhet të jetë përtej facilitimit apo promovimit të partneritetit energjetik, por duhet që të adresojë edhe çështjet e tjera të hapura, sikur që janë raketat balistike, terrorizmi dhe të drejtat e njeriut. Për ta arritur një sukses, do të nevojiten negociata të rënda, një kushtëzim dhe po, më shumë sanksione. Trump ka të drejtë kur thotë se duhet të bëhet më shumë për ta marrë nën kontroll çështjen e Iranit. Por, është vetë JCPOA ajo që duhet të shërbejë si platformë për një veprim të tillë. Ky edhe ishte qëllimi i saj.

(Ana Palacio është anëtare e Këshillit spanjoll të shtetit dhe ligjëruese në Universitetin "Georgetown") Ky shkrim është shkruar ekskluzivisht për PROJECT SYNDICATE, pjesë e së cilës është gazeta "Kosova Sot"

(Kosova Sot)